فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهشهای سیاسی جهان اسلام

امروزه توجه به حقوق شهروندان از زوایای مختلف، محل توجه بسیاری از اندیشمندان، دولتمردان و محافل جهانی است. تحقق این امر در اندیشه و سیره عملی امام‌علی(ع) به‌عنوان آموزه‌های اصیل اندیشۀ اسلامی، از اهداف و خط‌مشی‌های اصلی حکومت آن حضرت، و در راستای احترام به شخصیت انسان و «کرامت انسانی» بوده است. اقتضای کرامت انسانی، حقوق و تکالیفی را برای نظام سیاسی و شهروندان به همراه دارد، زیرا حقوقی که ایشان برای شهروند در نظر می‌گیرند، «انسان»‌محور بوده و از مسیر جامعه و شهر، پی‌گرفتنی است. از این منظر، فرد با قرارگیری در جایگاه واقعی خود در جامعه می‌تواند در مسیر تکامل و تعالی دنیوی و بالطبع اخروی، حرکت کند. برای فهم حقوق شهروندی از دیدگاه امام‌علی(ع)، نیازمند پاسخ به چیستی و رسیدن به تعریفی منسجم از حقوق شهروندی هستیم. مقالۀ حاضر بر مبنای سیرۀ نظری و عملی امام‌علی(ع)، به تبیین مؤلفه‌های حقوق شهروندی می‌پردازد و می‌کوشد با تعمق در منابع دینی، برداشتی متناسب با فهم تاریخی و استنباط‌های برگرفته از آیات و روایات ارائه دهد. روش تحقیق در این مقاله، تحلیل محتوای کیفی است. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد که براساس معیار هویت انسانی، همۀ شهروندان فارغ از هر نوع ملاکی ازجمله نژاد، رنگ، مذهب، موقعیت و جایگاه، از مجموعه‌ای از حقوق بنیادین و راهبردی شامل آزادی، عدالت، برابری، تقدم اکثریت بر اقلیت و ... برخوردار می‌شوند.