فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهشهای سیاسی جهان اسلام

خاورمیانه یکی از مهم‌ترین مناطق ژئوپلیتیکی جهان است از این‌رو همواره محل رقابت بازیگران مختلف برای قلمروسازی بوده است. درحالی‌که در گذشته، عمدۀ قلمروسازی را دولت‌های منطقه و قدرت‌های بزرگ و استعماری انجام می‌داده‌اند، امروزه بازیگران غیردولتی نیز به این حوزه وارد شده‌اند، به‌گونه‌ای که پویش‌های قلمروخواهانه بازیگران غیردولتی در برخی موارد بسیار بیشتر از برخی دولت‌های منطقه‌ است. جنبش اخوان‌المسلمین یکی از بازیگران غیردولتی است که قلمروخواهی آن ماهیت و هدفی ایدئولوژیک دارد. این جنبش که ابتدا در مصر تشکیل شد، تحت‌تأثیر فرایند پخش جغرافیایی، به سایر کشورهای خاورمیانه و سایر مناطق جهان نیز راه یافت و در برخی کشورهای منطقه توانست به قدرت برسد. این مقاله با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و با اتکا به منابع کتابخانه‌ای و اسنادی، به تبیین روند قلمروخواهی و قلمروسازی این جنبش در خاورمیانه و عوامل مؤثر در قلمروسازی این جنبش پرداخته است. نتیجۀ بررسی نشان ‌می‌دهد این جنبش با تأکید بر مؤلفه‌هایی نظیر مذهب تسنن، فرهنگ، نژاد و زبان عربی، جغرافیا و تحولات ژئوپلیتیکی، نظیر استعمار و مسئلۀ فلسطین، در مناطق مختلف خاورمیانه قلمروسازی کرده است و موفقیت آن در قلمروسازی، علاوه‌بر زمینه‌های فوق، تحت‌تأثیر انطباق آن با وضع محیطی در کشورهای مختلف است؛ به‌گونه‌ای که این جنبش در کشورهای مختلف، مسیرهای تقریباً مختلفی طی کرده است.