فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهشهای سیاسی جهان اسلام

وجود دیدگاه های مختلف میان متفکران و نویسندگان کشورهای اسلامی و تفاوت رویکرد و عملکرد آنان در برابر مسائل گوناگون سیاسی داخلی و خارجی، سبب می شود که فرضیه یک دستی جریان اسلام گرا به سرعت به کنار رود. در نتیجه، ارائه ملاک هایی معتبر برای تقسیم بندی این جریان و مفهوم سازی های جدید ضرورت پیدا می کند، به گونه ای که بتواند بیانگر تنوع و تفاوت های موجود را باشد و به ویژه نسبت آنها را با سکولاریزم توضیح دهد. این مقاله می کوشد با مبنا قرار دادن تلقی این متفکران و نویسندگان از کارکردهای دین و نیز نوع عملکرد، آنان را در سه گروه حداکثرگرایان (حداکثرگرا در اعتقاد و در رفتار)، حداقل گرایان سیاسی (حداکثرگرا در اعتقاد و عمل گرا در رفتار) و حداقل گرایان معرفتی جای دهد. اگرچه برخی تحلیل گران مسائل منطقه برآورد کرده اند که تحولات اخیر منطقه، به ویژه با توجه به تحول در جریان اسلام گرایی، رو به سکولاریزم دارد، استدلال نوشته حاضر آن است که چنین برآوردی شتابزده است، زیرا اغلب این متفکران و فعالان همچنان انتظار حداکثر از دین دارند. بنابراین گرایش مسالمت جویانه و عملکرد واقع گرایانه بسیاری از اسلام گرایان، به رغم اهمیت، به معنای دست برداشتن آنان از تلقی حداکثری از دین و نفی مقام داوری برای آن نیست.