فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهشهای سیاسی جهان اسلام

دانشگاه الازهر در طول تاریخ خود، دستخوش تطوراتی شده است. این دانشگاه پس از طی دوران رکود در دورۀ عثمانی و قبل از آن، با روی‌کار‌آمدن محمدعلی پاشا وارد مرحلۀ جدیدی شد. در این دوره، الازهر وابستگی مالی کاملی به دولت پیدا کرد. سیدجمال اقدامات مهمی درجهت اصلاح این مرکز علمی انجام داد که عبده آن را ادامه داد. هریک از پروژه‌های اصلاحی یادشده پیامدهای سیاسی‌اجتماعی خاصی در جامعۀ مصر داشت. هدف این نوشتار بررسی ماهیت پروژه‌های اصلاحی الازهر و نقش آن‌ها در تحولات سیاسی‌اجتماعی مصر با روش توصیفی‌تحلیلی و با رهیافت جامعه‌شناسی تاریخی است. به‌نظر می‌رسد به‌علت ماهیت علومی که از زمان ایوبیان در الازهر رواج یافت، اصلاحات محتوایی سیدجمال و عبده تداوم پیدا نکرد و کارساز نشد و به‌جای آن، اصلاحات ساختاری محمدعلی پاشا در الازهر مؤثر واقع شد و نقش این دانشگاه را در تحولات سیاسی‌اجتماعی جامعۀ مصر به حداقل رساند.